ΣΥΝήΓΟΡΟΣ, Τεύχος 7-8/2020

ΣΥΝ

ΓΟΡΟΣ

Δικαίωμα του συνέρχεσθαι

ε τη δημοσίευση στην Εφημερίδα της

Κυβερνήσεως του εκτελεστικού δια-

τάγματός του (δηλαδή του ΠΔ 73/2020, Α΄

167), άρχισε να ισχύει από τον περασμένο

Σεπτέμβριο ο νέος νόμος για τις δημόσιες

συναθροίσεις (Ν 4703/2020, Α΄ 131). Τερμα-

τίσθηκε έτσι μια από τις μείζονες εκκρεμό-

τητες του «αμαρτωλού» παρελθόντος της

χώρας μας, στο πεδίο των δικαιωμάτων

του ανθρώπου, η διατήρηση δηλαδή σε

ισχύ του νομοθετικού εκτρώματος της

στρατιωτικής δικτατορίας «περί δημοσίων

συναθροίσεων» (ΝΔ 794/1971). Υπενθυ-

μίζεται ότι το νομοθέτημα αυτό, σε συν-

δυασμό με τα εκτελεστικά του διατάγματα

(ΒΔ 168/1972 και ΒΔ 269/1972), απαγόρευε

πλήρως και διηνεκώς κάθε υπαίθρια συνά-

θροιση και κάθε διαδήλωση, στο κέντρο της

Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και όλων των

μεγάλων πόλεων της χώρας. Και ναι μεν

αρκετές από τις διατάξεις των νομοθετη-

μάτων αυτών είχαν κριθεί αντίθετες προς

το άρθρο 11 του ισχύοντος Συντάγματος,

πλην όμως άλλες, και μάλιστα εξαιρετικά

κρίσιμες, όπως οι αφορώσες την απαγό-

ρευση συνάθροισης, τη γνωστοποίηση της

απαγόρευσης στους προσεχόμενους και,

τέλος, τη διάλυσή της, διατηρήθηκαν ρητά

σε ισχύ, ως «συμπορευόμενες» προς το

Σύνταγμα, σύμφωνα με την παράγραφο 1

του άρθρου 112

Μετά το 1975, έγιναν αρκετές απόπειρες να

ψηφισθεί ένας νέος νόμος για τις υπαίθριες

συναθροίσεις, προσαρμοσμένος στις σύγ-

χρονες απαιτήσεις

. Εν τούτοις, αν εξαιρέ-

σει κανείς μια εμβόλιμη διάταξη που περι-

λήφθηκε στον Οργανισμό του Υπουργείου

Δημόσιας Τάξης, δηλαδή σε προεδρικό δι-

άταγμα

, οι προσπάθειες αυτές απέτυ-

1. Βλ. αντί πολλών ΑΠ 957/1993.

2. Ο αριθμός των 15 «ημιτελών παρόμοιων ενερ-

γειών», την τελευταία μόνον 20ετία, τον οποίο

αναφέρει ο Β. Λαμπρόπουλος στα

Νέα

, «Τεστ

οριοθέτησης των διαδηλώσεων» (φ. 3.9.2020,

σ. 18), μου φαίνεται πάντως υπερβολικός. Σε

μιαν από αυτές, το 1991, μετείχε, όσο θυμάμαι,

και ο Αριστόβουλος Μάνεσης.

3. Βλ. άρθρο 1 π.δ. 120/2013 (Α΄ 164), που προ-

σέθεσε νέα παράγραφο στο άρθρο 131 του

π.δ.141/1991 (Α΄ 58). Η διάταξη αυτή νομοθε-

τούσε για πρώτη φορά το αυτονόητο, ότι δη-

λαδή «δεν επιτρέπεται η κατάληψη ολόκλη-

ρου του οδοστρώματος και η πλήρης διακοπή

της κυκλοφορίας των οχημάτων από ιδιαίτερα

χαν όλες. Σημαντικότερη από αυτές ήταν

η πρόταση νόμου που υπέβαλε στην τότε

κυβέρνηση ο Δήμαρχος Αθηναίων Γιώρ-

γος Καμίνης, το 2011. Την πρόταση αυτή

είχε καταρτίσει επιτροπή υπό τον επίτιμο

Αντιπρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρα-

τείας Μιχ. Βροντάκη, στην οποία μετείχαν

και οι αρχαιότεροι καθηγητές του Συνταγ-

ματικού Δικαίου στα Πανεπιστήμια Αθη-

νών και Θεσσαλονίκης

. Πολλές διατάξεις

της χρησίμευσαν ως βάση για το νομοσχέ-

διο που κατέθεσε στη Βουλή, ο υπουργός

Προστασίας του Πολίτη Μιχ. Χρυσοχοΐδης,

τον Ιούνιο του 2020.

Η ψήφιση του νέου νόμου, τον περασμέ-

νο Ιούλιο, έγινε σε κλίμα εξαιρετικά τετα-

μένο, λόγω των οξύτατων αντιδράσεων

που εκδηλώθηκαν εντός και εκτός Βου-

λής. Από κυβερνητικής πλευράς υποστη-

ρίχθηκε ότι διεξάγονται ετησίως σε όλη τη

χώρα 3000-5000 κινητοποιήσεις, εκ των

οποίων 1500 μόνο στο κέντρο της Αθήνας.

Σε ελάχιστες, εν τούτοις, από αυτές μετέ-

χουν πάνω από 1000 άτομα

. Στην αντίπε-

ρα όχθη, δημοσιεύματα στον τύπο έκαναν

λόγο για επαναφορά σε ισχύ των νόμων

της δικτατορίας

. Όσο για την αξιωματική

αντιπολίτευση, χαρακτήρισε το κυβερνη-

τικό νομοσχέδιο «μνημείο οπισθοδρόμη-

σης και αυταρχισμού»

. Εξ ίσου φορτισμέ-

μικρές […] συναθροίσεις». Παρόμοιες ρυθμί-

σεις περιλαμβάνει με τη μορφή «περιορισμών»

ο νέος νόμος (άρθρο 2§10) και το π.δ. 73/2020

(άρθρο 9).

4. Δηλαδή οι Ν.Κ. Αλιβιζάτος και Αντ. Μανιτάκης,

αντίστοιχα. Στην επιτροπή μετείχαν επίσης ο

Γιάννης Κτιστάκις, αναπληρωτής καθηγητής σή-

μερα του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης,

και ο δικηγόρος Αθαν. Τσιούρας, ειδικός σύμ-

βουλος του Δημάρχου Αθηναίων τότε.

5. Τα στοιχεία επαναλαμβάνει ο Βασ. Λαμπρόπου-

λος, στα Νέα, οπ.π. (υποσημ. 2).

6. Βλ. ιδίως την Εφημερίδα των Συντακτών, φ.

24.6.2020, με πρωτοσέλιδο τίτλο και εμπρηστι-

κό ρεπορτάζ του Τάσου Κωστόπουλου (σ. 24-

26), στον οποίο απάντησα στο φύλλο της επο-

μένης (φ.25.6.2020). βλ. επίσης το άρθρο μου

στην Καθημερινή, «Δικαίωμα του συνέρχε-

σθαι: η ώρα της αλήθειας» (φ. 6.7.2020), στο

οποίο απάντησαν επικριτικά ο Κώστας Δουζίνας

(ανάρτηση στον

flash.gr,

14.7.2020, www,flash.

gr/apopseis/ 1653375/mia-apanitisi-ston-filo-

niko-alivizato) και ο Παντελής Μπουκάλας στην

Καθημερινή (φ.16.7.2020).

7. Βλ. την από 1.7.2020 δήλωση του εκπροσώ-

που τύπου του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξη Χαρίτση, για τον

νη ήταν και η συζήτηση στη Βουλή, όπου

το νομοσχέδιο χαρακτηρίστηκε «ίδιο και

χειρότερο με το νομοθετικό διάταγμα της

χούντας»

. Αντίθετα, ως βουλευτής πλέον,

ο Γιώργος Καμίνης έστρεψε τα πυρά του

προπάντων κατά της νομοθετικής αδρά-

νειας τεσσάρων και πλέον δεκαετιών, την

οποία ορθώς χαρακτήρισε ως «φυγομα-

χία» της δημοκρατίας. Μάλιστα, εκ μέρους

του Κινήματος Αλλαγής πρότεινε μερικές

τροπολογίες, οι οποίες έγιναν κατ’ αρχήν

δεκτές από την κυβέρνηση και βελτίωσαν

σημαντικά το νομοσχέδιο.

Τρία ήταν τα σημεία του νέου νόμου, που

προκάλεσαν τις εντονότερες τριβές:

* Πρώτον,

η δυνατότητα (προληπτικής)

απαγόρευσης ή διάλυσης (εν εξελίξει) δη-

μόσιας συνάθροισης, την οποία το Σύνταγ-

μα αναθέτει στην αστυνομία

. Ορθά ο νέος

νόμος όρισε ότι για μεν την πρώτη, απαι-

τείται σύμφωνη γνώμη του Προέδρου

Πρωτοδικών -η οποία συνιστά προφα-

νώς μείζονα εγγύηση- ενώ, για τη δεύτε-

ρη, του παρισταμένου Εισαγγελέα. Για την

συνταγματικότητα της εμπλοκής αυτής δι-

καστικών λειτουργών στην άσκηση του δι-

καιώματος του συνέρχεσθαι εξέφρασε επι-

φυλάξεις η Εισαγγελία του Αρείου Πάγου,

εν όψει του άρθρου 89 του Συντάγματος,

που απαγορεύει την ανάθεση σε αυτούς

«διοικητικών καθηκόντων

. Νομίζω ότι

η σχετική αντίρρηση δεν ευσταθεί, πρω-

τίστως διότι η προβλεπόμενη εδώ σύμ-

φωνη γνώμη του Προέδρου Πρωτοδικών

και του Εισαγγελέα συνιστά δικαστική και

όχι διοικητική αρμοδιότητα. Στη χώρα μας,

οποίο, το μόνο που ενδιεφερε την κυβέρνηση

της Νέας Δημοκρατίας ήταν «να γυρίσει το ρο-

λόι του χρόνου στις πιο σκοτεινές μερες της ελ-

ληνικής ιστορίας, να επαναφέρει το καθεστώς

του κράτους-χωροφύλακα». Εξ ίσου έντονες

ήταν και οι αντιδράσεις του ΚΚΕ.

8. Αγόρευση Γ. Ραγκούση, κοινοβουλευτικού εκ-

προσώπου του ΣΥΡΙΖΑ, στη Διαρκή Επιτροπή

Εσωτερικών της Βουλής, συνεδρ. 1.7.2020.

9. Η απόφαση της οποίας πρέπει να είναι αιτιολο-

γημένη. Υπενθυμίζεται ότι, κατά το Σύνταγμα,

οι υπαίθριες συναθροίσεις μπορούν να απαγο-

ρευτούν «γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται σο-

βαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, σε

ορισμένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή δια-

τάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής, όπως

νόμος ορίζει».

10. Βλ. την με αριθμ. πρωτ. 6245 γνμδ. 13/3.9.2020

του Αντεισαγγελέα Δ. Παπαγεωργίου.